بصورت فایل
ورد
همراه با
منابع
عناصر
شاخص بازار ایرانی[1]
در طی شکل گیری
بازار در شهر های مختلف ایران عناصر متعددی خود را به عنوان اعضائ اصلی و وابسته به
آن ظاهر نموده اند که شکل و فرم هر کدام بسته به فرهنگ ، شرایط اقلیمی ، سبک حاکم
بر زمان و.... بوده است لذا به منظور شناخت کامل و دقیق این عناصر آنها را بر اساس
نوع عمل کرد تقسیم بندی نموده سپس به تشریح هر کدام می
پردازیم.
2-3-4-1-
فضاهای مربوط به انبار داری و نگهداری کالا
این فضاها از
اولین دسته فضاهای معماری هستند که در جریان گردش کالا در بازار اهمیت
دارند.
2-3-4-1-1-
خان بار یا کالن بار
خانبار محل انبار
و کار روی کالا ها بوده است کالا که معمولا به وسیله چهار پا حمل میشده نباید وارد
بازار شود از این رو آن را از راهی موازی به نام پس کوچه یا پشت کوچه در خانبار
خالی می کردند خانبار ها محوطه ی بزرگی در پشت سراها بودند که آنجا چند کارگاه دستی
کوچک و انبار قرار داشته است تیم ها ، تیمچه ها ، سراها، و کاروانسراها هر یک به
طور مجزا به خانبار متصل می شوند .
2-3-4-2- فضاهای
مربوط به کالا های تولیدی
در بازار فعالیت
های تولیدی اغلب به دو صورت وجود داشتند :اولا فعالیت های تولیدی مستقلی که در
کارگاه های صنعتی و مشابه آن انجام می شد و ثانیا فعالیت های تولیدی که همراه با
فروش کالا ها به وسیله دکان ها و کارگاه های کوچک صورت می گرفت هر دو این فعالیت ها
در فضاهای معماری مختلف ای به شرح زیر قرار دارند :دالان، قیصریه،
کارگاه.
2-3-4-3-
فضاهای مربوط به فعالیتهای تجاری
عملکرد اصلی بازار
که همان تجارت خرید و فروش کالاست در فضاهایی که به پاچال شهرت یافته بودند صورت می
گرفت بطور کلی داد و ستد در فضاهای کاملا مشخص و مختلفی که هر یک وظیفه خاصی از
فعالیتهای تجاری را بعهده داشتند انجام می شده است .این مکانها عبارتند از: حجره
دکان، کاروانسرا (سرا)، تیمچه، خان، راسته بازار.
2-3-4-4-
فضاهای مربوط به فعالیتهای خدماتی
در هر بازار اصلی
و دائمی متناسب با اندازه، وسعت و حجم مبادلات بازرگانی در آن، شماری فضای خدماتی
مانند آب انبار یا سقا خانه، اصطبل یا شترخان، برف انداز، انبار یا خانبار، حمام، و
مانند آن وجود داشت که نیازهای لازم به این گونه خدمات به این ترتیب تامین می شد
شمار این نوع فضاها و موقعیت آنها در امتداد بازار به خصوصیاتا کالبدی و کارکردی
بازار بستگی داشت در بازارهای بزرگ فضاهایی وسیع برای انبار کردن کالاها در نظر
گرفته شد .در حالیکه در بازارهای کوچک که پیشه وران بیشتر خرده فروشی اشتقال داشتند
انبارهای کمتری مورد نیاز بود .
2-3-4-5-
فضاهای مربوط به فعالیتهای عمومی
به سبب آنکه بازار
اصلی و دایمی هر شهر مهمترین راه ارتباطی و عمومی شهر به شمار می آمد و بیشترین رفت
و آمد در آن صورت می گرفت بسیاری از فضاهای عمومی در کنار راسته اصلی بازار و با
فاصله اندکی از آن ساخته می شد .
برای مثال می توان
به مسجد جامع اشاره کرد که به طور معمول در کنار بازار مگر در موارد خاص ساخته می
شد .به همین دلیل در بیشتر شهرهای تاریخی کشور که ساختار تاریخی و کهن بافت قدیمی
شهر کاملا دگرگون نشده است استقرار مسجد جامع را میان یا کنار بازار شهر هنوز می
توان مشاهده کرد .بسیاری از مدرسه های علمیه و سایر فضاهای اموزشی اداری و عمومی
مانند لضرب زورخانه و حمام در کنار بازار ساخته می شد .
2-3-4-6-
فضاهای ارتباطی
فضاهای ارتباطی در
بازار به دو صورت مطرح بودند :
فضاهای مانند
راسته ها و کوچه ها ، فضاهائی که فقط در حد فاصل دو یا چند فضای اصلی وجود داشتند
مانند دالانهای سرپوشیده و کوتاهی که کاروانسراها مساجد و سایر فضاهای اصلی را به
هم و به راسته اصلی بازار وصل می کردند .علاوه بر فضاهای ارتباطی ذکر شده که
معمولا قسمتی از فضاهای اصلی بازار محسوب می شدند، فضاهای مشخص تر دیگری نیز وجود
داشتند که بیشتر عمل ارتباط دهی بین سایر قسمتها را به عهده داشتند مانند چهارسوق و
جلوخان.
